Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πρόγραμμα Εξοικονομώ, σε όλες τις μορφές του, με τα όποια παράπονα και επισημάνσεις, αποτέλεσε εν τέλει ένα από τα πιο πετυχημένα προγράμματα που σχεδίασε και εφάρμοσε ποτέ η χώρα, όπως αναδείξατε πρόσφατα και εσείς, με χρηματοδότηση από τους ευρωπαϊκούς πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ, μέσω των ΕΣΠΑ και ΚΠΣ.
Αλλά τώρα ήρθε η ώρα να αλλάξει. Για τους εξής λόγους:
Πρώτον, γιατί άλλαξαν τα δεδομένα σχεδιασμού. Όσες επιστημονικές και πολιτικές παραδοχές αποτέλεσαν τη βάση σχεδιασμού την περίοδο 2008-2010, που οδήγησαν στην πρώτη προκήρυξη το 2011, έχουν μεταβληθεί. Με πρώτη και κυρίαρχη την διάσταση της ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ στην κλιματική αλλαγή.
Δεύτερον, διότι έχουν μεταβληθεί τα χρηματοδοτικά δεδομένα. Οι πόροι που μπορούμε να αφιερώσουμε τα επόμενα 10 χρόνια δεν είναι απλώς περισσότεροι, είναι πολλαπλάσιοι. Δεν μπορούμε να επιμένουμε σε διαδικασίες του παρελθόντος απλά αυξάνοντας ποσά και παίζοντας με επιμέρους ρυθμίσεις. Χρειάζεται πραγματικός ανασχεδιασμός.
Τρίτον, διότι έχουν αλλάξει οι τεχνικές και η τεχνολογία. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια επανάσταση στα δομικά υλικά, στις τεχνολογίες εξοικονόμησης πόρων, στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών και μεθόδων. Οι «οδηγοί» των προγραμμάτων δεν μπορούν να ακολουθήσουν τέτοιες ταχύτητες.
Τέταρτον και σημαντικότερο, έχουν αλλάξει οι ανάγκες. Χρειαζόμαστε όχι μόνο εξοικονόμηση ενέργειας αλλά και εξοικονόμηση πόρων συνολικά. Χρειαζόμαστε όχι μόνο Εξοικονόμηση αλλά συνολική ανακαίνιση στο κτιριακό απόθεμα. Και αυτοπαραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ.
Πέμπτον και ουσιαστικότερο, αλλάζουν οι ευρωπαϊκές κατευθύνσεις. Η αλλαγή του κλιματικού στόχου για μείωση εκπομπών αερίων στο 55%, σημαίνει ότι θα αλλάξουν όλες οι σχετικές ενεργειακές και μη οδηγίες. Ήδη το προανήγγειλε η Πρόεδρος της Κομισιόν ότι θα συμβεί μέχρι το καλοκαίρι του 2021. Ήδη οι υπηρεσίες στις Βρυξέλλες προετοιμάζονται. Το ΤΕΕ προσπαθεί με τον νέο ΚΕΝΑΚ. Αν όμως η χώρα μας και πάλι χάσει 2 ως 5 χρόνια για να ενσωματώσει αυτές τις οδηγίες, θα έχουμε χάσει μια πολύτιμη ευκαιρία στον κτιριακό τομέα, ενώ μπορούμε, τουλάχιστον χρηματοδοτικά, να προσαρμοστούμε εμπροσθοβαρώς.
Η Ευρώπη έχει ήδη πάρει τις αποφάσεις της και έχει ανοίξει το δρόμο στις εθνικές κυβερνήσεις να πάρουν επιπλέον μέτρα, με περισσότερους πόρους και καλύτερα αποτελέσματα: το ονόμασε Κύμα Ανακαινίσεων. Με πόρους τόσο από την παραδοσιακή Πολιτική Συνοχής της ΕΕ όσο και από τον νέο Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Επιπλέον, η νέα ευελιξία που παρέχουν αφενός οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και αφετέρου οι ρήτρες για την αντιμετώπιση της πανδημίας στα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ, επιτρέπουν στην Ελλάδα, όπως και σε κάθε κράτος μέλος, να σχεδιάσει και να χρηματοδότησει με πολύ μεγαλύτερες φιλοδοξίες και λιγότερους περιορισμούς, για παράδειγμα στη χρήση φορολογικών κινήτρων, στις απευθείας επιδοτήσεις κλπ.
Με λίγα λόγια προτείνω να περάσουμε από το «Εξοικονομώ» (και «Αυτονομώ») στο «Αναβαθμίζω». Αναβαθμίζω συνολικά και απέναντι σε κάθε μελλοντική πρόκληση. Διότι τώρα είναι η μοναδική ευκαιρία να θωρακίσουμε τα παλαιότερα κτίρια μας, να βελτιώσουμε τη ζωή μας αλλά και να προετοιμαστούμε για κρίσιμα συμβάντα. Τόσο από τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές κλπ) όσο και από άλλες φυσικές καταστροφές, όπως οι σεισμοί. Να δημιουργήσουμε ένα Ελληνικό Κύμα Ανακαίνισης για να θωρακίσουμε το μέλλον μας.
Ποια καλύτερη ευκαιρία υπάρχει, αφού θα γίνουν τουλάχιστον 500 χιλιάδες ανακαινίσεις τα επόμενα χρόνια σε όλη τη χώρα, αυτές να είναι ριζικές, ουσιαστικές και εκσυγχρονιστικές – αντί να είναι μόνο ενεργειακές; Και αυτό το νούμερο είναι μόνο εκτίμηση της πολιτείας με βάση το ΕΣΕΚ, η άποψή μου είναι ότι μπορούν να γίνουν σχεδόν οι διπλάσιες και αυτός πρέπει να είναι ο άμεσος στόχος μας.
Προφανώς, βασικό συστατικό στοιχείο ενός τέτοιου εκτεταμένου προγράμματος ανακαινίσεων πρέπει να είναι οι εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης που και σήμερα περιλαμβάνονται στο Εξοικονομώ. Όμως δεν αρκούν. Χρειάζονται ειδικά προγράμματα ΑΝΑΒΑΘΜΙΖΩ για τις κατοικίες αλλά και για τα δημόσια κτίρια όσο και για ιδιωτικά επαγγελματικά, κάθε κατηγορίας.
Σε όλες τις δράσεις ενός τέτοιου Ελληνικού Κύματος Ανακαινίσεων, με βάση τα διδάγματα και τα παθήματα από καταστροφές και κρίσεις, οφείλουμε να περιέχονται τουλάχιστον:
Στατικός έλεγχος (τουλάχιστον στα παλαιότερα κτίρια) και εργασίες στατικής και αντισεισμικής ενίσχυσης. Δεν μπορεί να ανακαινίζουμε σωρηδόν, με δημόσιο χρήμα, κτίρια που κανείς δεν έχει εξετάσει και δεν μπορεί να εκτιμήσει αν θα πληγούν από έναν σεισμό.
Σχεδιασμό και εργασίες ανακατασκευής σε θέματα παθητικής (ακόμη και στα επιχρίσματα) και παθητικής πυρασφάλειας. Γιατί και λίγα δευτερόλεπτα ακόμη αν καθυστερήσει μια φωτιά, σε οποιοδήποτε κτίριο, μπορεί να σημάνει ότι σώζονται ζωές, με ανυπολόγιστη αξία. Το διαπιστώσαμε, οδυνηρά, και στο Μάτι…
Ορθολογικό σχεδιασμό, εργασίες και εξοπλισμό εξοικονόμησης υδατικών πόρων και βέλτιστης διάθεσης λυμάτων και ομβρίων, με στόχο, ειδικά στο τελευταίο, την επαναχρησιμοποίηση αλλά και τη θωράκιση από πλημμύρες. Γιατί και το νερό είναι ένας πόρος που πιθανότατα θα μας λείπει στο μέλλον… Ειδικά όταν το μέλλον των καυσίμων φαίνεται να είναι το υδρογόνο…
Εισαγωγή παντού αρχών και εργασιών μηχανικού εξαερισμού και συστημάτων ευεξίας, για τη δημιουργία εσωτερικού μικροκλίματος κατά των ιών και των μικροβίων. Καταλάβαμε όλοι, με την πανδημία, γιατί χρειάζονται…
Αντιμετώπιση των κτιρίων ως ενιαίων μονάδων, με υποχρεωτικές παρεμβάσεις όχι μόνο στις ανεξάρτητες ιδιοκτησίες αλλά και στους κοινόχρηστους χώρους. Ενσωμάτωση στον σχεδιασμό ανακαινίσεων όλων των κοινόχρηστων χώρων, εσωτερικών ή εξωτερικών, στεγασμένων ή μη, αλλά και των εγκαταστάσεων, μηχανολογικών, ηλεκτρολογικών και άλλων, κοινόχρηστων ή μη. Τον φωτισμό, τον αερισμό και τους ανελκυστήρες, για να το πω απλά – όχι μόνο τους καυστήρες. Αν θέλουμε ουσιαστικά αποτελέσματα, δεν αρκεί να κάνει κανείς κάτι μόνο στο δικό του το τσαρδί…
Ενσωμάτωση στο επιδοτούμενο κόστος των εργασιών καταγραφής του κτιριακού αποθέματος, ιδιωτικού και δημόσιου, στην Ηλεκτρονική Ταυτότητα Κτιρίου και στο Εθνικό Μητρώο Υποδομών. Για να αποκτήσει μια ώρα αρχύτερα η ελληνική Πολιτεία την πραγματική εικόνα των κατασκευών στη χώρα, χωρίς να επιβαρύνονται ιδιαίτερα οι πολίτες.
Ισότιμη αντιμετώπιση (σε επιδοτήσεις ή επιχορηγήσεις ή απαλλαγές) τόσο των υλικών όσο και των εργασιών ή των υπηρεσιών. Κανένα υλικό δεν διασφαλίζει τίποτε χωρίς μελετημένη και ορθή εφαρμογή, χωρίς ειδική επίβλεψη, χωρίς εξειδικευμένη γνώση. Οι επιστήμονες και οι εξειδικευμένοι επαγγελματίες δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται χρηματικά ως φτωχοί συγγενείς πολυποίκιλων εισαγωγέων.
Σχεδιασμός των προγραμμάτων μακριά από ασφυκτικές προθεσμίες και από την αρχή «first in, first served» που εξαντλούν τους πόρους – και τα νεύρα των ενδιαφερομένων . Τα προγράμματα πρέπει να είναι είτε μονίμως ανοιχτά, σε περίπτωση μεγάλων προϋπολογισμών, είτε σε κύκλους με συγκριτική πολυπαραγοντική, αλλά αντικειμενική και αυτόματη, αξιολόγηση. Όποιος πετυχαίνει καλύτερους στόχους, προηγείται και εντάσσεται.
Πρότασή μου είναι επίσης, είτε με ευρωπαϊκούς πόρους είτε με επένδυση του Δημοσίου μέσω μείωση φορολογίας να δοθούν όχι μόνο επιδοτήσεις αλλά φορολογικά κίνητρα σε όλους, φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις, για τις ίδιες δράσεις. Ταυτόχρονα, αυτά πρέπει να συνδυαστούν και με εργαλεία αναχρηματοδότησης και υβριδικής χρηματοδότησης, εγγυοδοσίας ή άλλα, που θα βελτιώσουν τις αποδόσεις της δημόσιας χρηματοδότησης, με εμπλοκή ιδιωτών.
Φυσικά οι δράσεις αυτές πρέπει να συνοδεύονται, ταυτόχρονα, εντός του ίδιους χρονικού διαστήματος, από δράσεις ολοκλήρωσης του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, που έχω αναλύσει σε άλλα άρθρα (και μπορείτε να βρείτε και στην ιστοσελίδα του ΤΕΕ) πως και πότε πρέπει να επιταχύνουμε. Και ταυτόχρονα με δράσεις και προγράμματα αστικών αναπλάσεων και αναβάθμισης του αστικού εξοπλισμού, ώστε και οι δημόσιοι χώροι να αποκτήσουν χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας και να συμβάλλουν στην επίτευξη των κλιματικών στόχων. Οι γνώσεις μας πλέον, με επιτυχημένα παραδείγματα, στον βιοκλιματικό σχεδιασμό, μπορούν να δώσουν αποτελέσματα ουσίας και μετρήσιμα, πολύ γρήγορα.
Όπως λέει ο λαός, των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν. Ας σχεδιάσουμε τώρα τα κτίρια μας ανθεκτικά, θωρακισμένα, αναβαθμισμένα, για να μην κλαίμε μετά από κάποια χρόνια…
Το ΤΕΕ έχει κάνει προτάσεις και μπορεί να τεκμηριώσει, αναλυτικά και με στοιχεία, πως ακριβώς, γιατί και με τι πόρους μπορεί να γίνει πράξη κάθε μία από τις δράσεις αυτές – και φυσικά να βοηθήσει την Πολιτεία στην άμεση εφαρμογή. Τώρα είναι η ώρα των αποφάσεων, τώρα που σχεδιάζεται το περιεχόμενο των δράσεων του Ταμείου Ανάκαμψης και του νέου ΕΣΠΑ. Είμαι σίγουρος ότι η σημερινή πολιτική ηγεσία των συναρμόδιων υπουργείων Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Υποδομών και Μεταφορών, Ανάπτυξης και Επενδύσεων και εντέλει Οικονομικών, μπορούν και θέλουν να ακούσουν τις συμβουλές των παραγωγικών φορέων.
Η κυβέρνηση έχει δεσμευτεί ότι θα αφιερώσει τεράστιους πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και το επόμενο ΕΣΠΑ στις κτιριακές ανακαινίσεις – και μάλιστα για όλες τις χρήσεις: κατοικίες, βιομηχανίες, υπηρεσίες, δημόσια κτίρια. Η διαπραγμάτευση γίνεται τώρα με τις Βρυξέλλες. Το ίδιο έχει δεσμευτεί ότι θα πράξει με τον σχεδιασμό αλλά και σε δράσεις στο δημόσιο χώρο, με τη συμβολή και εθνικών πόρων. Παρότι η πανδημία έχει περιορίσει στο ελάχιστο τη διαβούλευση για όλα αυτά με τους κοινωνικούς εταίρους, τους επιστημονικούς φορείς και την Αυτοδιοίκηση, είναι υποχρέωση του ΤΕΕ , ως τεχνικού συμβούλου της Πολιτείας, να παρεμβαίνει σε μείζονα θέματα, όταν πρέπει.
Για αυτό καταθέτω δημόσια και ανοιχτά τις προτάσεις μου αυτές προς όλα τα συναρμόδια Υπουργεία και επιτελεία της κυβέρνησης. Και ευελπιστώ να παρακινήσω και άλλους θεσμικούς εκπροσώπους να κάνουν το ίδιο. Θυμίζω όμως σε όλους ότι αφενός η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και πρέπει να δράσουμε τώρα και αφετέρου ότι ο ευρωπαϊκός Μηχανισμός Ανάκαμψης, που χρηματοδοτεί το αντίστοιχο Ταμείο, είναι και ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.
Σε αυτή τη διαπραγμάτευση, που θα καθορίσει τους αναπτυξιακούς στόχους που θα ενισχύονται την επόμενη δεκαετία, με τη βοήθεια της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ που τόσα έχει προσφέρει στη χώρα, πρέπει εμείς, τώρα, να στοχεύσουμε ψηλά, στη συνολική αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος, του αστικού μας περιβάλλοντος συνολικά, των πόλεων και της ζωής μας εντέλει.
Γιώργος Στασινός, Πρόεδρος ΤΕΕ
* Αυτό το άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο του έργου «Η Συνοχή δίπλα μας» με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα άρθρα των δημοσιογράφων στο πλαίσιο του έργου «Η Πολιτική Συνοχής δίπλα μας» είναι ανεξάρτητα από τις απόψεις της ΕΕ και το περιεχόμενο δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
